Σήμερα είναι η παγκόσμια ημέρα μελισσοκομίας και σκέφτηκα να σας γράψω για την μελισσοκομία στην Σάντα .20 Μαϊου 2020
Η Μελισσοκομία στην Σάντα του Πόντου.
Το κλίμα και το έδαφος της Σάντας
Η Σάντα ήταν χτισμένη σε υψόμετρο 1800 μέτρων , το έδαφος της ήταν πετρώδες και άγονο, για αυτό καλλιεργούσε πολύ λίγα πράγματα, μέσα σε αυτά ήταν και το μέλι . Το κλίμα της ήταν υγρό και ομιχλώδες με πολλές βροχοπτώσεις γι' αυτό είχε πλούσια βλάστηση στα οροπέδια της . Την Άνοιξη φύτρωναν λογιών -λογιών λουλούδια στα ξακουστά παρχάρια της . Όλα αυτά δημιουργούσαν ένα ιδανικό περιβάλλον για μία πλούσια μελισσοτροφική χλωρίδα με άφθονη έκκριση από νέκταρ όπως μας πληροφορεί ο Σανταίος μελισσοκόμος Νικόλαος Τοπαλίδης.
Για τα λουλούδια και τα Χορτολίβαδα της Σάντας μας λέει ο Μ.Νυμφόπουλος : "Τά γύρω των ενοριών της Σάντας χορτολείβαδα ήσαν θαύμα θαυμάτων. Σ’ αυτά πού τα περιποιόνταν πολύ οι νοικοκυρές έβλεπες την πρώτη άνοιξη απειρία λουλουδιών κάθε είδους και κάθε χρώματος. Ό βασιλιάς των λουλουδιών της Σάντας ήταν τα μανουσάκια πού φύτρωναν στα χορτολείβαδα των οροπεδίων μας και ήσαν μενεξέδες μοναδικοί ανά τον Πόντο"
Η μελισσοκομία στην Σάντα έως το 1905
Η μελισσοκομία στην Σάντα πριν το 1905 δεν ήταν διαδεδομένη, ελάχιστοι ήταν αυτοί που είχαν μελίσσια με πολύ λίγη πείρα . Τα μέσα που χρησιμοποιούσαν ήταν πεπαλαιωμένα με συνέπεια την μικρή παραγωγή και την θνησιμότητα των μελισσών την οποία από άγνοια απέδιδαν στο «μάτι» και έλεγαν " Να στραβούται τα’ άοίκον τ ' όμμάτ" , δηλ. να στραβωθεί τέτοιο μάτι . Εξαιτίας αυτού του γεγονότος δημιουργήθηκε η πρόληψη ότι «άλήγορα το μελεσσίδ παίρ όμμάτ (εύκολα το μελίσσι προσβάλλεται απ ό βασκανία). Πολλοί ήταν αυτοί που κρεμούσαν στις κυψέλες τους ένα ματοζίνιχο ( γυάλινη χάντρα ) για προστασία από την βασκανία .
Οι κυψέλες που χρησιμοποιούσαν ήταν από κορμούς φλαμουριάς. Αφαιρούσαν το εσωτερικό και τοποθετούσαν δυο σανιδένια τοιχώματα ένα εμπρός και ένα πίσω. Το μπροστινό είχε τρία μικρά ανοίγματα για την είσοδο και την έξοδο των μελισσών , ενώ το πίσω ήταν κινητό για την επιθεώρηση και τον τρύγο . Το μήκος της ήταν 70 με 80 εκατοστά και η διάμετρος της 30 με 40 εκατοστά . Οι Σανταίοι τις έλεγαν «γουβίν»
Ο τρύγος , το «ζιμέλεμαν» γινόταν το φθινόπωρο συνήθως το σούρουπο. Αφού αρχικά ζάλιζαν τις μέλισσες με την χρησιμοποίηση καπνού από κουσσκούρ (ξερή κοπριά) τοποθετημένη επάνω σε ένα κομμάτι κεραμίδας, κατόπιν με ένα ειδικό γυριστό μαχαίρι το ζημελευτέρ έκοβαν και αφαιρούσαν τα κομμάτια κηρήθρας « τσουμάν» . Κάθε κυψέλη απέδιδε 3 έως 4 κιλά μέλι. Στην Σάντα ο μεγαλύτερος μελισσοκόμος στα παλιά χρόνια ήταν ο Γλίτσσον ο Στάθιον Ευστάθιος Σπαθάρος από την ενορία Τερζάντων.
Πρώτες προσπάθειες για σύγχρονη μελισσοκομία
Όταν το 1902 ο καθηγητής Ηρακλής Αντωνιάδης από την ενορία Τσακαλάντων φοιτούσε στην φυσικομαθηματική σχολή των Αθηνών συστάθηκε στο Χαλάνδρι Μελισσοκομική σχολή από την Ελληνική Γεωργική Εταιρία με καθηγητή τον Γ. Τουφεξή. Ο Αντωνιάδης επισκέφτηκε την μελισσοκομική σχολή και μυήθηκε στην σύγχρονη μελισσοκομία. Με την επιστροφή του στην Σαντά στα 1905 περίπου θα προπαγανδίσει την ευρωπαϊκή κυψέλη και τους σύγχρονους τρόπους παραγωγής μελιού. Μάλιστα για αυτό το σκοπό θα κάνει μια διάλεξη με το συγκεκριμένο θέμα.
Ο καθηγητής Ηρακλής Αντωνιάδης μαζί με τον Νικόλαο Τοπαλίδη και άλλους Σανταίους θα συστήσει μελισσοκομική εταιρία αλλά γρήγορα θα διαλυθεί λόγω του πρόωρου θανάτου του ιδρυτή της.
Μελισσοκομία από το 1911 έως το 1921
Το όραμα του Αντωνιάδη για μια σύγχρονη μελισσοκομία στην Σάντα θα το συνεχίσει με πολύ θέρμη και πάθος ο δάσκαλος Νικόλας Τοπαλίδης . Ο Ν. Τοπαλίδης θα συστήσει έναν νέο συνεταιρισμό με την ονομασία «Αρισταίος». Συνεργάστηκε με τον μαραγκό της ενορίας Κοσλαράντων Ιωάννη Τσιρίδη ο οποίος θα κατασκεύαζε τις σύγχρονες κυψέλες και με τον δασοφύλακα της ενορίας Πιστοφάντων Αϊτινίδη Παναγιώτη.
Με την ίδρυση του συνεταιρισμού ο Ν.Τοπαλίδης ταξίδεψε στην Ρωσία για την προμήθεια των απαιτούμενων εργαλείων και μηχανημάτων. Προμηθεύθηκαν από την Τιφλίδα του Καυκάσου μηχανήματα, βιβλία , έντυπες οδηγίες και μία κηρηθροποιό μηχανή την οποία θα παρήγγειλαν απ 'το Παρίσι. Το ποσό που δαπάνησαν ήταν 25 χρυσές λίρες.
Μετά την κατασκευή των κυψελών και την προμήθεια των μηχανημάτων υπολειπόταν η προμήθεια των σμηνών. Ο Ν. Τοπαλίδης μετά από επίμονες προσπάθειες έπεισε τον πατέρα του ο οποίος ήταν ερασιτέχνης μελισσοκόμος να του δώσει 20 μελίσσια. Οι 20 έγινα 60 και οι προσπάθειες τους αρχικά στέφτηκαν με επιτυχία . Σύμφωνα με τον Ιωάννη Τσιρίδη η κάθε κυψέλη απέδιδε 40 κιλά μέλι .
Την προσπάθεια των ανωτέρω για μια συστηματική και σύγχρονη μελισσοκομία χαιρετίζει με άρθρο του το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερία Αργοναύτης του Βατούμ στις 29 Μαρτίου του 1914 ο δάσκαλος και ιστοριογράφος Μιλτιάδης Νυμφόπουλος .
Δυστυχώς μετά τις πρώτες επιτυχίες που είχε ο συνεταιρισμός άρχισε ο 1ος Παγκόσμιος πόλεμος. Οι τρεις συνέταιροι, φυγόστρατοι και οι τρεις δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν όσο ήθελαν τον συνεταιρισμό τους. Κατά την διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου, στην περιοχή της Σαντάς μαίνονταν οι συγκρούσεις των δυο στρατευμάτων. Οι Ρώσοι διέταξαν τους κατοίκους της Σαντάς να εγκαταλείψουν τα χωριά τους γιατί κινδύνευαν. Ο Ν.Τοπαλίδης με κίνδυνο της ζωής του παρέμενε στην Σαντά για να φροντίζει τα μελίσσια του συνεταιρισμού. Όταν τα πράγματα δυσκόλεψαν αναγκάστηκε και αυτός να αποχωρίσει και κατέβηκε στα περίχωρα της Ούζης. Ο Τουρκικός στρατός παρέμενε στην περιοχή της Σαντάς για έναν μήνα . Σε αυτό το διάστημα η Σάντα λεηλατήθηκε από τους Τούρκους κάτοικους των διπλανών χωριών . Όταν ο Ρωσικός στρατός κατέλαβε την περιοχή της Σαντάς πρώτος ο Ν.Τοπαλίδης επέστρεψε στην Σαντά . Εκεί αντίκρισε ένα λυπηρό θέαμα, όλα τα μελίσσια είχαν καταστραφεί , το μόνο που βρήκε ήταν τα εργαλεία . Δεν το έβαλε κάτω και μετά από επίμονες προσπάθειες και οικονομικές θυσίες δημιούργησε ένα καινούργιο μελισσοκομείο που αριθμούσε 150 κυψέλες . Όπως μας λέει ο Ν. Τοπαλίδης το μελισσοκομείο που δημιούργησε ήταν το μόνο συστηματικό σε όλη την Τουρκία όπου η φήμη του διαδόθηκε παντού.
Το μελισσοκομείο λειτούργησε ως το 1921 όταν η Σάντα καταστράφηκε από τις Κεμαλικές δυνάμεις και οι κάτοικοι της εκτοπίστηκαν στα ενδότερα του Τουρκικού κράτους.
Η ποιότητα και τιμή του μελιού της Σαντάς
Στα οροπέδια της Σάντας υπήρχαν άφθονα άνθη και πολλές αρωματικές ποικιλίες . Το μέλι της ήταν λευκό χρώμα με λεπτό άρωμα . Κατά μέσον όρο η τιμή του ήταν 5 γρόσια την οκά. Μια κυψέλη δηλ. μπορούσε να αποδώσει ετήσιο εισόδημα μια χρυσή λίρα.
Το μαινόμενο μέλι
Ονομαζόταν από τους αρχαίους μαινόμενον και από τους Ποντίους αλλού παλαλόν και άλλου ζαντόν, διότι έχει δηλητηριώδεις ιδιότητες" εκείνος μάλιστα πού το τρώει πολύ κάνει εμετούς, παθαίνει διάρροια και δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια του από τη μεγάλη εξάντληση . Ό Ξενοφών πού οδήγησε τους Μύριους από τα βάθη της Ασίας στα παράλια του Πόντου, περιγράφει τα συμπτώματα της δηλητηρίασης όταν οι στρατιώτες του έφαγαν μαινόμενο μέλι.
Ο Ν. Τοπαλίδης μας λέει ότι : " το μέλι των νοτίως της Σαντάς χωρίων ήταν δηλητηριώδες, διότι προέρχεται από δύο φυτά, τους δυο αυτοφυείς και αειθαλείς θάμνους, την Ποντικήν άζαλέα (τσιφίν στη διάλεκτο του τόπου) και τό Ποντικόν ραδάδενδρον (καμάρ )" και συνεχίζει " Οι περιοχές που είχαν τέτοια φυτά απείχαν δύο περίπου χιλιόμετρα από τα χωριά της Σάντας , και αν και οι μέλισσες της Σαντάς μπορούσαν να τα τρυγήσουν, ωστόσο όμως επειδή ή μεταφερομένη ποσότητα μελιού ήταν σχετικώς μικρή, για την αιτία της απόστασης, και επειδή και αύτη ή μεταφερομένη μικρή ποσότητα διετίθετο για την εκτροφή του γόνου, -δεν γινόταν εναποθήκευση του δηλητηριώδους αυτού μελιού στις -κυψέλες της Σαντάς μέσα στο Μάη, στο μήνα πού γινόταν ή ανθοφορία των φυτών αυτών".
Ο Ι.Τσιρίδης λέει ότι : " Αλλά και το μέλι της Σαντάς όπως και όλης της παραλίας του Πόντου ήταν μαινόμενων, παλαλόν, όχι όμως τόσο όσο των άλλων μερών, διότι ή αζαλέα δεν ήταν άφθονη·" ( στην Σάντα)
Διάφορες προλήψεις για τις μέλισσες
Την μέλισσα στην Σάντα την θεωρούσαν ιερό έντομο και για αυτό αμαρτία θεωρούσαν να λένε ότι το μελίσσι πέθανε, έλεγαν το μελεσσίδ έκοιμέθεν (κοιμήθηκε), όπως έλεγαν και για τους ιερωμένους.
Επίσης δεν πίστευαν ότι προορισμός του κηφήνα είναι να εκτελεί καθήκοντα συζύγου, γιατί αυτό θα ήταν «έγκλημα καθοσιώσεως» για το ιερό αυτό έντομο, του οποίου ο τρόπος της διαιώνισης θα είχε θεία εξαίρεση.
Οι Σανταίοι έλεγαν ότι εάν μία μέλισσα έρθει κοντά στο αυτί σου και βουίζει θα πάρεις γράμμα .
Μελισσοκομική ορολογία
Το γουβίν = Κυψέλη .
Το μελεσίδ = η μέλισσα και το μελίσσι.
Το τσουμάν = κηρύθρα.
Το ζιμέλεμαν= ο τρύγος.
Ζιμελεύω = Τρυγώ.
Το ζιμελευτέρ = κυρτό μαχαίρι με το οποίο έκοβαν την κηρύθρας.
Η μάνα = η βασίλισσα που είναι μάνα και όχι απλά η βασίλισσα.
Ο σακάς= ο κηφήνας (λέξη τουρκική που σημαίνει μεταφορέας νερού, διότι δεν ήταν δυνατό να παστρεύσουν ότι -προορισμός του ήταν η διαιώνιση του είδους).
Τό δονάρ = ο αφεσμός, διότι ο αφεσμός –βγαίνοντας από την κυψέλη , με βόμβο περιστρέφεται στον αέρα.
Το δόνιγμαν = η σμηνουργία.
Τό πιδόν= ο δεύτερος αφεσμός.
Ό χαραμής έντώκεν τό μελεσσίδ = η λεηλασία κυψέλης από ξένες μέλισσες.
*αφεσμός = σμηνουργία. Αποκαλείται στη μελισσοκομία το σμήνος μελισσών το οποίο κατά την άνοιξη, από τον Φεβρουάριο έως τον μήνα Μάιο είναι δυνατόν να εγκαταλείψει την κυψέλη μαζί με την παλαιά βασίλισσα, οδεύοντας προς τη δημιουργία μιας καινούργιας αποικίας.
Λίγα λόγια για την δράση και συμβουλή στην διάδοση της σύγχρονης μελισσοκομίας στην Ελλάδα από τον αείμνηστο Νικόλαο Τοπαλίδη.
Ο Νικόλαος Τοπαλίδης συνέχισε το επάγγελμα του Μελισσοκόμου και στην Ελλάδα . Μετά την διάλυση του εποικισμού μετατάχτηκε στο Υπουργείο Γεωργίας, το έργο του ήταν να διαδώσει και να διδάξει την σύγχρονη μελισσοκομία και να εκθέσει τα πλεονεκτήματα της σε σύγκριση με την παραδοσιακή μελισσοκομία. Περιόδευε σε όλη την Ελλάδα και έκανε διαλέξεις στις κοινότητες και στην ύπαιθρο. Το 1926 ο Ν. Τοπαλίδης συμμετείχε με ένα μελισσοκομικό περίπτερο στην πρώτη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Πήρε μέρος σε διεθνή συνέδρια μελισσοκομίας και με αποκλειστικά δική του πρωτοβουλία και προσπάθειες οργάνωσε το πρώτο στην ιστορία της Ελλάδας Πανελλήνιο Μελισσοκομικό Συνέδριο στην Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 1957στην αίθουσα της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών . Μάλιστα την δεκαετία του 1950 θα εκδώσει ένα μηνιαίο περιοδικό με τίτλο ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΛΛΑΣ . Το περιοδικό συνέχισε να εκδίδεται μέχρι την δεκαετία του 1980. Ήταν πρωτοπόρος με τεράστια προσφορά στον χώρο της Μελισσοκομίας. Μέσα από το περιοδικό του εξέφραζε τις καινοτόμες ιδέες και προτάσεις του προς τους συναδέλφους του και στις τότε Ελληνικές κυβερνήσεις, εξέλιξε την μελισσοκομία και συνέβαλε στην αύξηση της παραγωγής μελιού στην Ελλάδα. Στον μελισσοκομικό κόσμο ο Ν.Τοπαλίδης έχει δεσπόζουσα θέση και θεωρείται αυθεντία στα μελισσοκομικά ζητήματα .
Πηγές :
Ιστορία και λαογραφία της Σάντας του Ευστάθιου Αθανασιάδη.
Ιστορία της Σάντας του Πόντου του Μιλτιάδη Νυμφόπουλου
Ποντιακή εστία « Η μελισσοκομία στην Ελλάδα».
Νικόλαος Τοπαλίδης « η μελισσοκομία στην Σάντα»
Αηδονίδης Ι. Χρήστος για την Ψηφιακή Σάντα 20/5/2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου